EVM मशीन खरंच हॅक करता येतात का? समोर आलंय धक्कादायक उत्तर!

भारतातील इलेक्ट्रॉनिक मतदानावर नेहमीच लोकांना शंका आल्या आहेत कारण या विषयावर लोकांचे ज्ञान जवळपास शून्य आहे. सध्या निवडणुकीचा काळ सुरू आहे. दरवेळी निवडणुकांच्या काळात ईव्हीएम मशीन हॅक झाल्याच्या बातम्या आपल्या कानांवर येतात. खरच या मशीन हॅक होतात का? त्यामागील सत्य जाणून घेऊया.

भारतात अनेक वर्षांपासून मतदान इलेक्ट्रॉनिक पद्धतीने ईव्हीएमच्या साहाय्याने होते आहे. या व्होटिंग मशिन्सच्या (EVM) विश्वासार्हतेबद्दलच्या वादामुळे ‘सायबर तज्ज्ञा’ने सरकार आणि भारतीय निवडणूक आयोगावर (ECI) बिनबुडाचे आरोप लावल्यानंतर पुन्हा एकदा वादाला तोंड फुटले. निवडणूक आयोगाने हे आरोप फेटाळून लावले आणि त्याला “प्रेरित स्लगफेस्ट” असे म्हटले असले तरी, ईव्हीएम बद्दलची चर्चा निवडणुकीच्या काळात सुरू आहे.

इलेक्ट्रॉनिक मतदान म्हणजे काय  आणि भारतात इलेक्ट्रॉनिक मतदान कसे सुरू झाले याबद्दल जाणून घेऊया:

इलेक्ट्रॉनिक मतदानात मतांची नोंदणी आणि मोजणी करण्यासाठी इलेक्ट्रॉनिक पद्धतींचा वापर करतात. सध्या, जगभरात चार प्रमुख इलेक्ट्रॉनिक मतदान पद्धती वापरल्या जातात: पंच-कार्ड मतदान, थेट रेकॉर्ड इलेक्ट्रॉनिक मतदान, ऑप्टिकल स्कॅन मतदान आणि इंटरनेट मतदान.

भारतात वापरली जाणारी ईव्हीएम यंत्रे ही थेट रेकॉर्ड इलेक्ट्रॉनिक मतदान यंत्रे आहेत. ती भारतीय निवडणूक आयोगाच्या देखरेखीखाली तयार केली जातात. २००४ च्या निवडणुकांमध्ये भारतातील EVM चा पहिला देशव्यापी वापर केला गेला. त्यामुळे स्वयंचलित मत नोंदणी आणि मोजणी यंत्र सादर करण्याची योजना ८० च्या दशकाच्या सुरुवातीपासून सुरू झाली.

इतर देशांमध्ये इलेक्ट्रॉनिक पद्धतीने मतदान कसे होते आणि ते कितपत कार्यरत आहे यासंदर्भात थोडी माहिती:

भारत अशा मोजक्या देशांपैकी एक आहे जिथे देशभरातील सर्व निवडणुकांमध्ये इलेक्ट्रॉनिक पद्धतीने मतदान केले जाते. तसेच, ई-मतदान पद्धतींचे प्रयोग जगभरात सुरू आहेत आणि इतर अनेक देश ते स्वीकारण्यास इच्छुक आहेत, तर काही देशांनी ते पूर्णपणे सोडूनही दिले आहेत.

आतापर्यंत अंदाजे ३२ देशांमध्ये इलेक्ट्रॉनिक मतदान पद्धतीचा वापर केला आहे असे इन्स्टिट्यूट फॉर डेमोक्रसी अँड इलेक्टोरल सपोर्ट (इंटरनॅशनल IDEA) द्वारे प्रदान केलेल्या महितीवरून समजते. त्यातील २९ देश सध्या विविध इलेक्ट्रॉनिक मतदान पद्धतींवर चाचण्या आणि व्यवहार्यता चाचण्या घेत आहेत. तर ११ देशांनी या इव्हीएमला मान्यता दिली आहे.

भारतीय निवडणूक आयोगाने बनवलेल्या ईव्हीएम मशीनची वैशिष्ट्ये:

भारतात वापरल्या जाणार्‍या ईव्हीएममध्ये दोन घटक असतात – एक बॅलेट युनिट आणि एक कंट्रोल युनिट. ही दोनही युनिट्स ५ मीटर केबलने जोडलेले असतात. उमेदवारांची यादी आणि ते प्रतिनिधित्व करत असलेल्या पक्षाचे चिन्ह असलेले बॅलेट युनिट, मतदाराला त्याचे मत देण्यासाठी दिले जाते. कंट्रोल युनिट हे मुख्य अधिकाऱ्याकडे असते, जो अपघाती किंवा चुकीच्या मतांना आळा घालण्यासाठी बॅलेट युनिट कधी मत नोंदवू शकतो हे नियंत्रित करू शकतो.

भारताच्या निवडणूक आयोगाच्या म्हणण्यानुसार त्यांच्या EVM मशीनच्या (ECI-EVM) सोप्या तंत्रामुळे ते एक अद्वितीय उपकरण मानले जाते. हे ‘पूर्णपणे छेडछाड-प्रूफ आणि हॅक न करता येणारे’ तसेच इतर देशांमध्ये वापरल्या जाणार्‍या इलेक्ट्रॉनिक उपकरणांपेक्षा आर्थिकदृष्ट्या अधिक स्वस्त आहे. ECI-EVM ही स्वतंत्र उपकरणे आहेत जी वायफाय किंवा ब्लूटूथ तंत्रज्ञानाद्वारे हॅक केली जाऊ शकत नाहीत. मशिनचा सोर्स कोड, जो लॉजिकल कमांड्सची सूची आहे जो उपकरण चालवणारा प्रोग्राम तयार करण्यासाठी वापरला जातो, तो ECI द्वारे निवडलेल्या २-३ इंजिनिर्सच्या टीमने तयार केला आहे. स्त्रोत कोड नंतर मशिन कोड मध्ये वापरून मायक्रोकंट्रोलरमध्ये समाकलित केला जातो जो स्त्रोत कोडला अनधिकृत प्रवेशापासून संरक्षित करतो.

निवडणूक आयोगाच्या विधानानुसार, भारताकडे सध्या सेमीकंडक्टर मायक्रोकंट्रोलर तयार करण्याची क्षमता नाही आणि ते परदेशातून आयात केले जातात.

परदेशात मायक्रोकंट्रोलरमध्ये एकत्रीकरण करताना स्त्रोत कोडशी तडजोड होणार नाही याची खात्री करण्यासाठी कठोर पावले उचलली जातात. किंबहुना, सुरक्षा आणि बौद्धिक समस्यांचा हवाला देऊन ECI EVM चा सोर्स कोड आणि हार्डवेअर आर्किटेक्चर पूर्णपणे लोकांपासून लपवून ठेवते. मायक्रोकंट्रोलर पुनर्प्राप्त झाल्यानंतर, ईव्हीएम इलेक्ट्रॉनिक कॉर्पोरेशन ऑफ इंडिया लिमिटेड (ECIL) आणि भारत इलेक्ट्रॉनिक्स लिमिटेड (BEL) मधील अभियंत्यांद्वारे एकत्र केले जातात.

ईव्हीएम मशिन्स खरंच हॅक होतात का? ईव्हीएमची सुरक्षा कशी केली जाते यासंदर्भातील माहिती:

मे २०१७ मध्ये, आम आदमी पार्टी आमदार सौरभ भारद्वाज यांनी संसदेत एकसारखे दिसणारे ECI-EVM कसे हॅक करायचे याचे प्रात्यक्षिक दाखवले, त्यामुळे देशभरात मोठा गोंधळ झाला. निवडणूक आयोगाने भारद्वाज यांच्या दाव्याचा विरोध केला की हॅक केलेले मशीन केवळ मूळ EVM मशीनसारखे दिसणारे होते आणि ते ईसीआयने बनवलेल्या वास्तविक ईव्हीएमला अजिबात लागू पडत नाहीत.

ECI च्या मते, EVM च्या आगमनाने बूथ कॅप्चरिंग आणि मतपत्रिका भरणे यासारख्या मोठ्या विस्कळीत समस्या दूर करण्यात मदत झाली आहे. ज्यामुळे ती भारतात वापरली जाणारी मतदानाची सर्वात सुरक्षित पद्धत बनली आहे. CVoter या आंतरराष्ट्रीय मतदान संस्थेचे मुख्य संपादक आणि व्यवस्थापकीय संचालक असलेले मानसशास्त्रज्ञ यशवंत देशमुख सुद्धा ECI शी या मतावर सहमत आहेत.

निवडणूक आयोगाच्या म्हणण्यानुसार सुरक्षा प्रोटोकॉल आणि चेक अँड बॅलन्स यंत्रांना मॅनिप्युलेटर्सपासून संरक्षित करतात. परंतु, हे सुरक्षा प्रोटोकॉल आणि चेक अँड बॅलन्स भ्रष्ट कर्मचार्‍यांनी तडजोड केल्यास मशीन्स हेराफेरीचा सामना करू शकतात की नाही हे नमूद करण्यात ते अपयशी ठरले आहेत.

किंबहुना, गेल्या काही वर्षांमध्ये निवडणूक आयोगाने ठरवून दिलेल्या सुरक्षा प्रोटोकॉलचे उल्लंघन झाल्याच्या अनेक घटना घडल्या आहेत. द वायरने प्रकाशित केलेल्या लेखानुसार, डिसेंबर २०१७ पर्यंत EVM च्या चोरी आणि लूटमारीची तब्बल ७० प्रकरणे नोंदवली गेली आहेत. चोरीला गेलेल्या ईव्हीएम मशीनबाबत ECI चे असे म्हणणे आहे की, प्रत्येक मशिनमध्ये एक युनिक आयडी असतो जो मशीन गहाळ झाल्यास काळ्या यादीत टाकला जातो आणि त्यामुळे ते सिस्टममध्ये परत येऊ शकत नाही. तथापि, हार्डवेअर आर्किटेक्चर आणि स्त्रोत कोड, जे गोपनीय मानले जातात आणि अशा प्रकारे लोकांपासून लपवले जातात.

सध्याच्या ईव्हीएम प्रणालीमध्ये सुधारणा करण्याचे मार्ग काय आहेत याबद्दल जाणून घेऊयात:

भारतीय निवडणुकांमध्ये इलेक्ट्रॉनिक मतदानाची सुरक्षा सुधारायची असेल आणि या विषयावर अधिक चांगली पारदर्शकता आणायची असेल तर मतदार सत्यापित पेपर ऑडिट ट्रेल, सर्वात लोकप्रिय उपायांपैकी एक आहे.

VVPAT किंवा मतदार सत्यापित पेपर ऑडिट ट्रेल, ही एक स्वतंत्र पडताळणी पद्धत आहे. ह्या पद्धतीने ECI-EVM सारख्या थेट रेकॉर्ड इलेक्ट्रॉनिक मतदान यंत्राचा वापर करून मतदाराला अभिप्राय प्रदान करते. मत दिले जाते तेव्हा उमेदवाराचे नाव आणि चिन्ह असलेली कागदी स्लिपद्वारे अभिप्राय प्राप्त केला जातो.

ECI नुसार, आगामी सार्वत्रिक निवडणुकांमध्ये भारतातील प्रत्येक मतदान केंद्रावर प्रथमच VVPAT मशीनचा वापर केला जाईल. हे भारतीय मतदारांना मशिनद्वारे नोंदवलेले मत अभिप्रेत असलेल्या मताशी संबंधित आहे याची पडताळणी करण्याची संधी देईल. दुसरी पद्धत म्हणजे ओपन सोर्स कोड आणि ओपन हार्डवेअर आर्किटेक्चर. यामध्ये मशीन्सचे हार्डवेअर आर्किटेक्चर आणि सोर्स कोड लोकांसाठी खुला करतात. त्यांच्या मते, सोर्स कोड उघडल्याने तो अधिक लवचिक बनतो, कारण तो संपूर्ण प्रक्रिया अधिक पारदर्शक बनवताना जगभरातील विकासकांची कसून तपासणी करतो. यावर तिसरा उपाय आहे ऑप्टिकल स्कॅन व्होटिंग मशीन. या उपायामध्ये सध्याच्या डायरेक्ट रेकॉर्ड व्होटिंग मशीनवरून ऑप्टिकल स्कॅन व्होटिंग मशीनवर स्विच करणे समाविष्ट आहे. ऑप्टिकल स्कॅन व्होटिंग मशिनमध्ये, मतदाराला व्हीव्हीपीएटी स्लिप प्रमाणेच मतदान केल्यावर कागदी मतपत्रिका मिळते. मतदार नंतर मतपत्रिकेवरील मताची पडताळणी करू शकतो आणि त्यानंतर ते ऑप्टिकल स्कॅनरला फीड करू शकतो. जे मशीन स्कॅन करते आणि मत नोंदवते. या पद्धतीमुळे मतदाराला आपोआप मतदानाची पडताळणी करून ते स्कॅन करण्यापूर्वी त्याचे प्रमाणीकरण करावे लागते. स्कॅनिंग मशिनच्या मायक्रोकंट्रोलरमधील सोर्स कोड देखील लोकांसाठी खुला असेल तर, ही पद्धत मतदान प्रणालीमध्ये अधिक पारदर्शकता प्रदान करते.

आशा आहे कि इव्हीएम बद्दल तुमच्या मनात असलेल्या सर्व प्रश्नांची उत्तरे तुम्हाला आता मिळाली असतील!